เจตนาการสร้างพระพิมพ์

เจตนาการสร้างพระพิมพ์

เจตนาการสร้างพระพิมพ์

พระพิมพ์ในประเทศไทยมีมานานเป็นร้อยๆ ปี และนิยมสร้างติดต่อกัน มาจนถึงปัจจุบัน คนไทยมีความเคารพนับถือพระเครื่องมาตั้งแต่โบราณเวลาออกรบนิยมพกพระเครื่องเป็นกำลังใจ สมัยก่อนไม่นิยมนำพระเครื่องเข้าบ้าน จึงมักเก็บไว้ตามต้นไม้บ้าง แขวนไว้หรือเก็บไว้ในที่ต่างๆ โดยไม่ได้ ดูแลรักษาของมีค่าเหล่านั้น เหมือนในปัจจุบัน จึงทำให้พระเครื่องสูญหายชำรุดไปมาก แต่ในปัจจุบันคนไทยส่วนใหญ่รู้คุณค่าของพระเครื่องดีขึ้น จึงมีการเก็บรักษาดีขึ้น รู้จักเลี่ยมพระด้วยเงิน ด้วยทองคำ ดูสวยงามและแขวนใส่สร้อยคอไว้ เพื่อป้องกันอันตรายได้อีกด้วย คนไทยจึงนิยมแขวนพระเครื่องกันเกือบทุกคน จนกระทั่งมีผู้กล่าวว่า ผู้ไปเที่ยวต่างประเทศ หรืออยู่ต่างประเทศ ถ้าเจอชาวเอเชีย อยากรู้ว่าเป็นคนไทยหรือไม่ ให้ดูว่ามีแขวนพระหรือเปล่า ถ้ามีก็ให้แน่ใจว่าเป็นคนไทย การบูชาพระเครื่องจึงเป็นวัฒนธรรมไทยอย่างหนึ่ง ที่มีมาแต่โบราณ

พระเครื่องมีรูปแบบแตกต่างกัน หลายแบบ หลายชนิด ส่วนใหญ่เป็นพระพุทธรูป และ พระสงฆ์ขนาดเล็ก เป็นสัญลักษณ์มีรูปแบบต่าง ๆ ดูสวยงามเป็นเครื่องประดับตัว ประดับบารมี พระเครื่องจึงเป็นของดี ของมีค่า หรือมีคุณค่า บางคนหวงมาก ถือว่าเป็นของล้ำค่า แต่ก็เป็นสินค้าอย่างหนึ่งได้มีราคาในตลาดพระเครื่อง พระเครื่องนอกจากเป็นเครื่องประดับแล้ว ยังมีแรงจูงใจอื่นๆอีกมาก ประการแรกคือ เกิดจากแรงศรัทธาในพระเครื่อง โดยเชื่อว่าพระเครื่องซึ่งส่วนใหญ่สร้างขึ้นเพื่อความศรัทธา ในพระพุทธศาสนา มีคุณค่าในการสักการะบูชา ในเบื้องต้น เป็นการเตือนให้ระลึกถึงบารมีของพระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ พุทธคุณหรือบารมีความดี หรือ “ พระเดช” “พระคุณ” ขององค์สมเด็จพระพุทธเจ้า องค์พระธรรมและองค์พระสงฆ์ และการอธิษฐานจิตของผู้สร้างองค์พระเครื่อง และผู้ใช้เชื่อว่าทำให้เกิด “พลังอำนาจ” ช่วยอำนวยความสุขสบายและป้องกันอันตราย ที่อาจเกิดแก่ผู้คนได้ นอกจากพระเครื่องในแต่ละยุค แต่ละสมัย ย่อมมีศิลปที่แตกต่างกัน สังเกตได้ว่าคนนิยมพระเครื่อง จะนิยมพระเครื่องที่มีอายุเก่าแก่มากกว่าพระเครื่องที่มีอายุน้อย คือสร้างใหม่ อาจเป็นเพราะพระเครื่องที่มีอายุเก่าแก่หายาก หรือเชื่อว่ามีพุทธคุณสูง เนื่องจากคนสมัยโบราณสร้างพระเครื่องเพื่อสืบพระพุทธศาสนา มีเจตนาดี สร้างพระเพื่อศาสนาโดยเฉพาะ ไม่มีผลประโยชน์ส่วนตนมาเกี่ยวข้อง

ในปัจจุบันมีนักนิยม พระพิมพ์ หรือพระเครื่อง แพร่กระจายไปทั่วราชอาณาจักรไทย มีทุกเพศ ทุกวัย ซึ่งมีพื้นฐานความเชื่อส่วนใหญ่ว่า พระพิมพ์หรือพระเครื่องเหล่านี้ สามารถคุ้มครองป้องกัน และบันดาลโชคลาภให้แก่ผู้บูชาได้ แต่น้อยคนนักที่จะเข้าใจถึงเจตนาของผู้สร้าง ในสมัยโบราณเมื่อ ๑,๐๐๐ -๗๐๐ ปีมาแล้ว ว่ามีเจตนาที่แท้จริงอย่างไร? ซึ่งปรากฏอย่างชัดเจนจากหลักฐานที่กล่าวมาแล้วข้างต้นว่า เจตนาในการสร้างพระพิมพ์นั้นเพื่อเป็นการสืบพระพุทธศาสนาให้มีอายุ ถึง ๕,๐๐๐ ปี และผู้สร้างก็มักหวังอานิสงส์ให้ตัวเอง บรรลุพระนิพพาน หรือเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต

โดยเฉพาะในสมัยสุโขทัย พระพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท เน้นในเรื่องการปฏิบัติตามคำสอนขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้เจริญขึ้นอย่างแพร่หลาย มีการนำลัทธิลังกาวงศ์ ถือว่าปฏิบัติได้ถูกต้องตามพุทธบัญญัติ มาสถาปนาเป็นรากฐานชั้นในกรุงสุโขทัย มีการสร้างเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ และนำพระศรีมหาโพธิ์จากลังกาปลูกไว้ทางด้านหลังของเจดีย์ ความหมายของเจดีย์ที่มีพระสารีริกธาตุบรรจุอยู่ภายในและมีพระศรีมหาโพธินั้น เป็นการสมมตินำเอาองค์พระศาสดามาประดิษฐานไว้ ณ ที่นั้น เจดีย์พระธาตุก็คือ พระพุทธเจ้า พระศรีมหาโพธิคือต้นโพธิ์ที่พระพุทธองค์ประทับนั่งจนตรัสรู้ ดังนั้นผู้ไม่ทราบคติหรือสมมติบัญญัติดังกล่าวนี้ เมื่อเข้าไปทำลายลักลอบขุดเจดีย์ เพื่อหวังพระพิมพ์หรือพระเครื่อง ซึ่งถูกฝังอยู่ในกรุด้วยความโลภนั้น แท้จริงแล้วเป็นการล่วงเกินพระพุทธองค์

พระพุทธรูปและพระพิมพ์ในสมัยสุโขทัยนี้ ถือว่าเป็นพุทธศิลปะที่มีความงดงามอ่อนช้อยที่สุดในประเทศไทย และคงมีการสร้างเป็นจำนวนมากตามข้อความในจารึกที่บางครั้งเรียกเมืองนครชุมว่า “ นครพระชุม ” ซึ่งตรงกับการสำรวจจำนวนโบราณวัตถุสถานในเมืองกำแพงเพชร ซึ่งพบว่ามีจำนวนมากอันเป็นข้อมูลที่สอดคล้องกัน โบราณสถานที่สำรวจพบว่าส่วนใหญ่เป็น มณฑป โบสถ์ เจดีย์ วิหาร ที่มีลักษณะสถาปัตยกรรมแบบสุโขทัยและมีร่อยรอยการซ่อมแซมแก้ไขเป็นระยะๆ ตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ โบราณสถานเหล่านี้พบมากในอาณาบริเวณที่เรียกว่า“เขตอรัญญิก” หรือนอกกำแพงเมือง มีลักษณะกระจายออกไปเป็นกลุ่มๆ ทั้งด้าน ทิศเหนือ ใต้ และตะวันออก ส่วนโบราณสถานในกำแพงเมืองนั้น พบไม่มากนัก

พระพิมพ์ประเภทต่างๆของเมืองกำแพงเพชรก็พบตามวัดวาอารามเก่าๆ ที่อยู่ในเขตอรัญญิก อันเปรียบเทียบได้กับ “ทำเลทอง” ของพระพิมพ์เมืองกำแพงเพชร นั่นเอง เนื่องจากพระพิมพ์ที่พบมีความสวยงามทางพุทธศิลปะอย่างยอดเยี่ยม และผู้คนในสมัยนี้นิยมในเรื่องไสยาศาสตร์ เครื่องรางของขลัง จึงมีความเชื่อว่า พระพิมพ์เหล่านี้สามารถคุ้มครองป้องกันภัยและบันดาลโชคลาภให้แก่ผู้นับถือเลื่อมใส ดังปรากฏเป็นคำบอกเล่าในลานเงินที่พบ และเป็นความนิยมของราษฏรในสมัยนั้น โดยเฉพาะพระพิมพ์ที่พบตามโบราณสถานที่กระจายอยู่ในพื้นที่ทุ่งกว้างที่ เรียกว่า “ทุ่งเศรษฐี” จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระปิยมหาราชเจ้า ทรงกล่าวไว้ในเสด็จประพาสต้นว่า “ของถวายในเมืองกำแพงเพชร ก็มีแต่พระพิมพ์เป็นพื้น” ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นขนบธรรมเนียมอันหนึ่งไปโดยปริยาย ในการให้พระเครื่องเป็นของที่ระลึกสำหรับผู้ที่เคารพนับถือและมิตรสหายอันเป็นที่รักใคร่ชอบพอกัน

ในโลกปัจจุบันที่มีการทำธุรกิจการค้าพระเครื่องเสมือนสินค้าที่มีราคา การตั้งราคาพระพิมพ์ตามความเก่าแก่ของพระและความนิยม ก็เป็นเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดความโลภ อยากได้ จึงมีการขุดเจาะ ทำลาย เพื่อเสาะแสวงหาพระพิมพ์ หรือพระเครื่องที่ว่า ทำให้โบราณสถานสำคัญของชาติทำถูกลายลงไป โดยการรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เหล่านี้ แม้กระแสความเชื่อเกี่ยวกับพระพิมพ์ในปัจจุบันนี้จะมีลักษณะเหมือนกับความต้องการส่วนหนึ่งของสังคม ที่ไม่สามารถหยุดยั้งได้ สิ่งหนึ่งที่ส่วนใหญ่ละเลยก็คือ มิได้สนใจหลักธรรมคำสอนของพระพุทธองค์ ที่จะนำไปปฏิบัติให้ชีวิตมีความสุขเจริญรุ่งเรือง กล่าวได้ว่าเพื่อการดับทุกข์หรือพ้นทุกข์ อาจใช้พระเครื่องเป็นพุทธานุสติ ในการปฏิบัติธรรม ดังนั้นสิ่งที่สำคัญ การนับถือในพุทธานุภาพของพระพิมพ์หรือพระเครื่องจึงควรวางอยู่บนพื้นฐานแห่งการเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนาเป็นที่ตั้ง

ข้อมูลโดย stou.ac.th